AUTOR: Kristijan Obšust

Prva konvencija koja se odnosila na zaštitu kulturnog nasleđa usvojena je u Ujedinjenim nacijama 1954. godine. Inicijalno je doneta u formi „preventivne mere”, nakon nemerljivog stepena razaranja kulturne baštine u oružanim sukobima tokom Drugog svetskog rata. Osnovni cilj tada usvojene Haške konvencije o zaštiti kulturne baštine u slučaju oružanog sukoba bio je da se u slučaju potencijalnih budućih oružanih konflikata, sklopom adekvatnih mera koordinisanih na međunarodnom nivou, spreče oštećenja i razaranja spomenika kulturne baštine kakvih je bilo tokom Drugog svetskog rata. Iako je najveći broj članica UN do danas ratifikovao Hašku konvenciju, čime su se ujedno obavezale da se pridržavaju njenih odredaba, praksa je pokazala da u različitim ratnim sukobima koji su usledili nakon njenog usvajanja, države koje su učestvovale u ratnim dejstvima se nisu pridržavale njenih odredaba. Pri tome Haška konvencija, iako je deklarativno osuđivala razaranje spomenika kulturne baštine tokom ratnih sukoba, u svojoj izvornoj formi nije predviđala nikakve sankcije prema državama koje su je ratifikovale, a koje se ne pridržavaju njenih odredbi. Tek usvajanjem tzv. Drugog protokola Haške konvencije 1999. godine koje je bilo inicirano pre svega zalaganjem UNESCO-a, predviđene su sankcije prema državama koje se ne pridržavaju odredaba i pravila Haške konvencije. Prema odredbama Drugog protokola koji je usvojen od strane UN 1999. godine, namerno uništavanje i razaranje kulturne baštine treba tretirati kao zločin protiv čovečanstva, odnosno kao kršenje ljudskih prava.

Prilikom usvajanja pomenutog Drugog protokola Haške konvencije, odlučeno je da u slučaju eventualnih budućih konflikata i ratnih dejstava, organizacija „Plavi štit” ima vodeću savetodavnu ulogu u donošenju adekvatnih preventivnih mera u očuvanju kulturne baštine. „Plavi štit” predstavlja specifičnu formu krovne institucije osnovane 1996. godine koju čine predstavnici nekoliko značajnih nevladinih organizacija koje se bave različitim aspektima zaštite kulturne baštine. Osnovan je sa ciljem da deluje preventivno u pravcu zaštite kulturne baštine u vanrednim situacijama, odnosno u okolnostima kada su spomenici kulturne baštine ugroženi delovanjem ljudskog ili prirodnih faktora. Odbor „Plavog štita” čine predstavnici Međunarodnog veća za spomenike i spomeničke lokalitete (IKOMOS), Međunarodnog veća muzeja (IKOM), Međunarodne federacije udruženja biblioteka i institucija (IFLA), kao i Međunarodnog arhivskog veća (ICA). Prilikom usvajanja pomenutog Drugog protokola Haške konvencije o zaštiti kulturne baštine u slučaju oružanog sukoba, Odboru organizacije „Plavi štit” date su savetodavne nadležnosti u okviru tada nastajućeg Odbora za zaštitu kulturnih dobara u slučaju oružanog sukoba.

Međutim, uprkos prethodno navedenoj pravnoj regulativi, njena primena u praksi je izuzetno limitirana i podleže različitim političkim uticajima, pre svega političkih establišmenata Sjedinjenih Američkih Država. Iako su primeri zaista brojni, ovom prilikom će biti ukazano na problematiku nemogućnosti njene implementacije na prostoru Iraka od izbijanja Zalivskog rata 1991. godine do danas.

Nefunkcionalnost Haške konvencije i organizacije UNESCO u slučaju Iraka

Sjedinjene Američke Države u periodu kada su izvele invaziju na Irak 2003. godine nisu bile potpisnice Haške konvencije, a samim tim ni njenog Drugog protokola. U tom kontekstu, čak ni formalno nisu bile izložene sankcijama zbog razaranja kulturne baštine, kako prilikom oružanih dejstava tokom 2003. godine, tako ni ranije prilikom bombardovanja Iraka u periodu Zalivskog rata 1991. godine. Zapravo, Nacionalni komitet Plavog štita u Sjedinjenim Američkim Državama osnovan je tek 2006. godine.

Podsetimo da je planirana i najavljivana invazija Sjedinjenih Američkih Država na Irak 2003. godine alarmirala stručnu javnost, posebno arheologe koji su bezbroj puta pre i tokom invazije ukazivali na opasnost u kojoj se nalazi neprocenjiva civilizacijska baština na prostoru Iraka. Očajnički apeli stručne javnosti da je neophodno da se izuzetno vredni spomenici kulturne baštine sačuvaju od pljačke, razaranja i oštećenja, nažalost nisu interesovali vodeće stratege planirane invazije, što je rezultiralo nizom katastrofalnih posledica po arheološku baštinu na prostoru Iraka i svakako je kulminiralo katastrofalnom pljačkom i vandalizmima kojima je nakon pada Bagdada bio izložen Nacionalni muzej Iraka. Brojni neprocenjivi predmeti iz zbirki iračkog nacionalnog muzeja do danas nisu vraćeni, odnosno nakon 2003. godine preplavili su crno tržište antikviteta širom Zapada.

Međutim, treba podsetiti da je razaranje nasleđa na prostoru Iraka zabeleženo i ranije, odnosno tokom Zalivskog rata 1991. godine. Bombardovanje i granatiranje arheološkog kompleksa jednog od najstarijih gradova na svetu, drevnog sumerskog Ura, više nego dovoljno svedoči o stradanjima baštine tokom ovog oružanog konflikta, odnosno o odsustvu bilo kakvih senzitiva i odgovornosti za svetsko nasleđe vodećih učesnika u sukobu. Ujedno, tokom konflikta 1991. godine, neistraženi sumerski lokalitet Tel-le-Lam pretrpeo je katastrofalan stepen devastacije s obzirom na to da je u potpunosti bio ispresecan rovovima. Iračka vlada je tokom trajanja sukoba nastojala da zaštiti deo neprocenjivih artefakata iz fundusa Iračkog muzeja u Bagdadu, ali je izmeštanje na alternativne lokacije izvedeno krajnje neadekvatno, tako da su konsekventno brojni predmeti propali zbog loših uslova skladištenja. Situaciju vezanu za zaštitu neprocenjivog civilizacijskog nasleđa tokom Zalivskog rata dodatno je otežavala i činjenica nemogućnosti pružanja pomoći od strane međunarodnih organizacija s obzirom na to da se u tom periodu Irak nalazio pod međunarodnom izolacijom prouzrokovanom sankcijama UN-a. Usled međunarodne izolacije, kao i opšte situacije u Iraku koja je nastala usled čitavog dijapazona društvenih i političkih konstelacija, nakon izbijanja Zalivskog rata Iračkom odeljenju za starine ukinuto je finansiranje, pa je ovaj državni organ prestao da funkcioniše već na početku samog konflikta. Izbijanje rata je takođe uzrokovalo to da većina kompetentnog osoblja koje se bavilo zaštitom nasleđa napusti Irak, što je samo dodatno pogoršalo situaciju. Тokom Zalivskog rata, kao i u godinama nakon njega, pljačka arheološkog nasleđa na celom prostoru Republike Irak poprimila je frapantne razmere koje su kulminirale nakon američke invazije 2003. godine i koje traju do danas. Samo tokom 1991. godine, nestalo je približno 4000 artefakata od neprocenjive vrednosti. Nakon konflikta 1991. godine, svetski značajne asirske palate u Nimrudu, Ninivi i Korsabadu, kao i arheološki kompleks Hatre, permanentno su bili na meti pljačkaša koji su sa njih odneli brojne skulpture, reljefe i druge arhitektonske elemente. Prilikom skidanja arhitektonske plastike tokom pljačke, brojne skulpture, kao i delovi reljefa su nepovratno uništeni. Ipak, najvećem stepenu devastacije nastalom kao posledica pljačke arheološkog nasleđa, bili su i još uvek su izloženi neistraženi lokaliteti širom Međurečja, odnosno drevne Mesopotamije. Od 1991. godine do danas, nekoliko desetina hiljada artefakata izneseno je iz Iraka i neki od njih, ne samo da su postali deo privatnih kolekcija, već na sumnjiv način i inventar pojedinih svetskih muzeja. Nažalost, zbog narušavanja konteksta nalaza zbog nestručnog i divljeg kopanja, ogroman broj artefakata je zauvek izgubljen za detaljniju naučnu analizu, odnosno za validnu arheološku interpretaciju. Formalni zahtevi UNESCO-a koji su više puta iznošeni nakon okončanja Zalivskog rata, a koji su se odnosili na procenu stepena devastacije i arheološkog kriminala, nikada nisu uvaženi, tako da se do danas ne znaju tačne proporcije stradanja kulturne baštine. Razlog ovakvom stanju je isključivo političke prirode s obzirom na to da su nakon Zalivskog rata, Sjedinjene Američke Države i Velika Britanija, u dva navrata vetom zaustavile inicijativu UNESCO-a koja je pokrenuta sa ciljem utvrđivanja proporcija stradanja kulturne baštine na prostoru Iraka tokom ovog konflikta.

Razaranje kulturne baštine na prostoru Iraka nastalo kao konsekvenca invazije SAD-a i njenih saveznika 2003. godine, imalo je blago rečeno frapantne razmere. Izuzev katastrofalnih proporcija pljačke jednog od najznačajnijih svetskih muzeja (Nacionalnog muzeja Iraka u Bagdadu), u oružanim sukobima i u pljačkama koje su ih pratile, a koje su posebno intenzivirane nakon okupacije Iraka, stradalo je na desetine istraženih i neistraženih arheoloških lokaliteta koji argumentovano nose predznak civilizacijskog nasleđa.

Iako su stručna javnost i organizacije koje se bave zaštitom nasleđa i pre intervencije 2003. godine ukazivale na potencijalne rizike do kojih može doći, odnosno na opasnost koja preti civilizacijskom nasleđu na prostoru Iraka, politički establišmenti se nisu osvrtali na pesimističke procene stručnjaka. Ipak, nameće se krucijalno pitanje šta su zapravo mogle učiniti svetske organizacije koje se bave zaštitom nasleđa 2003. godine u kontekstu sprečavanja katastrofalnih proporcija devastacije nasleđa do kojih je došlo intervencijom SAD-a i njenih saveznica? Veće sigurnosti Ujedinjenih nacija je u formalnom smislu još pre otpočinjanja ratnih dejstava donelo Rezoluciju broj 1483, koja se odnosila na ilegalnu trgovinu antikviteta sa prostora Iraka, ali je zaštita spomenika preusmerena na UNESCO čiji su stalni apeli ostali bez validne implementacije u praksi, odnosno ispostavilo se da su se limitirali na formalnost. Svakako, svi apeli stručne javnosti koji su ukazivali na opasnost u kojoj se nalazi kulturna baština na prostoru Iraka 2003. godine, bili su permanentno opstruirani od strane političkih aktera.

Kada je konkretno reč o Uneskovoj listi svetske kulturne baštine, ovom prilikom neophodno je ukazati na prosto neverovatnu činjenicu da se 2003. godine na listi UNESCO-a nalazio samo jedan arheološki lokalitet na prostoru Republike Irak. Odnosno, atribut svetske baštine od 1985. godine nosile su samo ruševine drevne Hatre. Zapravo, do danas se na listi svetske kulturne baštine, odnosno pod zaštitom UNESCO-a, nalazi svega šest lokacija na prostoru Republike Irak. Pored pomenute Hatre to su ostaci drevnog asirskog grada Ašura (od 2003. godine), arheološki lokalitet Samara (od 2007. godine), Citadela u Erbilu (od 2014. godine), nekoliko drevnih sumerskih gradova (Ur, Uruk, Eridu) sa okolnim biodiverzitetom na prostoru južnog Iraka (od 2016. godine), kao i ostaci drevnog Vavilona (od 2019. godine). Svi spomenici na prostoru Iraka na Uneskovoj listi svetske kulturne baštine ujedno se trenutno zbog političke i društvene situacije nalaze i na tzv. Crvenoj listi ugrožene baštine. Lokaliteti Ašur i Samara su zapravo odmah nakon upisivanja na listu svetske baštine, ujedno postali i deo spiska ugrožene svetske baštine. Pored navedenih, do 2020. godine na Uneskovoj listi potencijalnih lokacija nalazi se još dvanaest spomenika od kojih su pojedini pretrpeli katastrofalne proporcije razaranja od strane tzv. Islamske države tokom 2014, a posebno 2015. godine. U ovom periodu, stradali su arheološki lokaliteti poput drevnih asirskih prestonica Nimruda i Ninive, kao i danas praktično potpuno razorenog istorijskog jezgra Mosula. Prosto je neshvatljivo da se još uvek na preleminarnoj listi nalaze i sumerski lokaliteti poput jednog od najstarijijih urbanih gradskih centara – Nipura. Svakako, situacija u kontekstu formalne zaštite je daleko bolja nego do 2003. godine, ali postavlja se pitanje kako je moguće da se na listi Uneska do danas nalazi izuzetno mali broj lokacija iz države koja ima jednu od najvećih i najznačajnijih kulturnih svedočanstava i čiji prostor svedoči o nastanku civilizacije, odnosno o kompleksnim procesima smenjivanja civilizacija i kultura? Disproporcija u kontekstu zaštićenih lokacija na prostoru Iraka u odnosu na pojedine zemlje Zapada je prosto frapantna i neobjašnjiva. Objašnjenje za ovakvu situaciju treba tražiti u čitavom nizu aktuelnih društvenih i političkih konstelacija, ali i u činjenici da UNESCO, bez obzira na to što predstavlja svetsku organizaciju, zapravo i dalje neguje krajnji evrocentričan, odnosno okcidentalan pristup koji je podložan brojnim političkim tendencijama. Zakasneli i nezadovoljavajući upis spomenika sa prostora Iraka na listu svetske kulturne baštine može se interpretirati na različite načine, ali amnestiranje postupanja UNESCO-a u ovom kontekstu praktično je nemoguće. Zapravo, postupanje UNESCO-a po pitanju Iraka je izuzetno bitno i nameće krucijalno pitanje koliko je on zapravo autonoman i da li je moguće njegovo delovanje nezavisno od indirektnih ili direktnih političkih pritisaka? Nažalost, uzimajući u obzir sve konstelacije, odgovor se nameće sam po sebi. Svakako, ukoliko uništavanje, pljačku i krađu nije zaustavio Plavi štit, koji upozorava na univerzalnu vrednost i nedodirljivost baštine, zašto bi ih zaustavio deklarativni amblem svetske baštine..?

Generalno posmatrano, posledice američke invazije na Republiku Irak u kontekstu uništavanja baštine su kataklizmičke. Pljačka Iračkog nacionalnog muzeja u Bagdadu neposredno nakon zauzimanja glavnog grada Iraka od strane američkih trupa predstavlja samo vrh ledenog brega. Naime, nakon zauzimanja Iraka, arheološki kompleks drevnog Vavilona predstavljao je lokaciju za stacioniranje američkih trupa što je dovelo do značajnih oštećenja jednog dela lokaliteta. Takođe, do danas je ostalo nerazjašnjeno i razaranje dela raritetnog minareta Velike džamije u Samari iz IX veka. Ovaj, kao i mnoštvo drugih primera, svedoče više nego dovoljno o pogubnom uticaju političkih tendencija SAD-a po svetsku baštinu lociranu na prostoru Republike Irak.

Islamska država i „brisanje prošlosti”

Devastacija spomeničke baštine na prostoru Iraka koja je započela još tokom Zalivskog rata, svakako je najenormnije proporcije dobila stvaranjem tzv. Islamskog kalifata (IK), odnosno Islamske države (ID). Planski i ikonoklastički karakter razaranja kulturne baštine koje su sprovodili fanatici ID, obeležilo je 2015. godinu. Ogroman broj spomenika i arheoloških lokaliteta na prostoru Sirije koje je kontrolisala Islamska država kao i u provinciji Niniva na severu Iraka, praktično je zbrisan sa lica zemlje. Sa monstruoznim karakterom oličenim kroz fanatičnost i bezumnost ID, ali i kroz odsustvo adekvatne reakcije međunarodne zajednice, uništavanje baštine suštinski svedoči o nefunkcionalnosti institucija poput Uneska, koji je ostao praktično u čudu nad činjenicom da je čovečanstvo tokom 2015. godine izgubilo značajan deo svog neprocenjivog nasleđa. Pomalo ironično, ali izuzev medijske sekiracije direktorke Uneska, ovo telo opet nije našlo za shodno da sve svoje resurse usmeri barem ka ublažavanju katastrofalne situacije, već se kao i svaki politizovan birokratski organ UN, bavilo deklarativnim osudama i protokolarnim sednicama.

Uzimajući u obzir stepen i neshvatljiv način potpune i namerne destrukcije, ogromne gabarite pljačke, kao i činjenicu da su sa lica zemlje zauvek nestali neki od najznačajnijih drevnih gradova i spomenika civilizacije, može se konstatovati da 2015. godina ne samo da predstavlja najtragičniju godinu od nastanka institucionalne zaštite nasleđa, već su u njoj sublimirani potpuni paradoksi, ciničnost i apsurdi savremenog sveta i društva kao celine.

Neprocenjivo nasleđe čovečanstva, ostaci gradova nastali na prostoru Mesopotamije stari nekoliko milenijuma, uništeni su od strane grupe indoktrinisanih fanatika okupljenih oko ideološkog korpusa specifičnog religijsko-političkog imaginarija tzv. Islamskog kalifata. Ovaj kvazipolitički entitet je utemeljen na fundamentalističkim načelima vehabističkog učenja, kao i na određenim idejama proisteklim iz salafizma. Koncipiran na takvim rigidnim ideološkim premisama, usmeren je u pravcu ostvarivanja svojih naizgled konfuznih ciljeva koji su proistekli iz niza eshatoloških, milenarističkih i apokaliptičkih ideja na kojima se bazira religijski korpus i politička mitologija Islamske države. Potpuna isključivost i rigidno tumačenje islama koju zastupaju ideološki nosioci ID, podrazumeva proklamovanje „izvorne forme” islama, odnosno teži „pročišćenju” islamskog učenja od svih oblika inovacija. Pri tome se to „pročišćavanje” i zalaganje za „istinski i izvorni oblik islama” kakav je navodno propovedao prorok Muhamed i kakav je egzistirao tokom prvih decenija islama u praktičnom smislu ostvaruje kroz krajnje ekstremne, neshvatljive i često monstruozne postupke. Razaranje spomeničke baštine, bez obzira na to da li je ona islamska, hrišćanska ili datira iz ranijih perioda, za ideološke nosioce ID je zapravo „čin čišćenja”, ali ujedno je predstavljao i pogodno sredstvo za privlačenje svetske medijske pažnje tokom 2015. godine kada je ovaj kvazipolitički subjekat kontrolisao velike delove Sirije i Iraka. Razaranje jedinstvenih ostataka staroistočnih kultura u tom kontekstu predstavljao je osobitu mogućnost za medijskim promovisanjem ID, odnosno mehanizam za ispunjavanje ciljeva i promovisanje ideja ID. Takođe, s obzirom na gabarite pljačke arheološkog nasleđa, devastacija lokaliteta zarad nalaženja vrednih artefakata i njihove prodaje ujedno je predstavljala i predstavlja odličan izvor za sticanje finansijskih sredstava ID za njene ratne operacije.

Na prostoru provincije Niniva, tokom njene okupacije od strane Islamske države, ogroman stepen razaranja pretrpeli su drevni asirski gradovi Niniva i Dur-Šarukin, dok su ruševine Nimruda (Kalhe) u potpunosti zbrisane sa lica zemlje ogromnom eksplozijom koju su ekstremisti ID u svrhu sopstvene propagande i želje za medijskom pažnjom ovekovečili na video-snimku. Značajna oštećenja pretrpela je i Hatra, odnosno jedinstvena arhitektonska plastika koja je donedavno krasila njegove zidine i hramove. Razoreno je i nekoliko desetina srednjovekovnih crkava, džamija, brojne grobnice, muzeji, biblioteke, dok su razmere pljačke brojnih arheoloških lokacija dosegle kataklizmičke razmere. Islamska država je u jednom trenutku kontrolisala teritoriju severnog Iraka na kojoj se nalazilo približno 1800 arheoloških lokaliteta od ukupno 12.000, koliko ih je ukupno utvrđeno na prostoru Iraka.

Ceo proces namernog, sistematskog i ikonoklastičnog razaranja spomeničkog nasleđa od strane Islamske države odigrao se u izuzetno kratkom vremenskom intervalu i započeo je 26. februara 2015. godine kada su indoktrinisani fanatici ID objavili propagandni snimak na kome su zabeležili sopstveno divljanje u muzeju Mosula gde su maljevima, čekićima i bušilicama u potpunosti uništili značajan deo eksponata od neprocenjive vrednosti kao i dve monumentalne statue na lokalitetu Niniva koji je lociran na istošnoj obali reke Tigar i koji danas predstavlja deo Mosula. Svega nekoliko nedelja kasnije, praktično celokupni arheološki kompleks prestonice Novoasirskog carstva – Ninive, čuvene i po svetski poznatoj Asurbanipalovoj biblioteci, uništen je buldožerima i teškom mehanizacijom.

Treba napomenuti da je kontinuirani talas do namerne, sistematske i temeljne destrukcije kulturnog nasleđa čovečanstva koji se odigrao 2015. godine predstavljao samo kulminaciju prethodnog višemesečnog permanentnog razaranja spomeničke baštine koje su pripadnici tzv. Islamskog kalifata sprovodili na teritoriji Iraka i Sirije koju su kontrolisali u tom periodu. Od svog nastanka, samoproglašena Islamska država pristupila je razaranju čitavog niza drevnih struktura, lokaliteta i artefakata, pravdajući svoje postupke subjektivnim tumačenjem Islama. Prema tumačenju ID, uništeni spomenici su predstavljali „simbole idolopoklonstva”, odnosno „uvredu za Muhameda”. Uporedo, apsolutno svi lokaliteti i muzeji koji se nalazili na prostorima koje je kontrolisala ID, bili su izloženi permanentnoj pljački. Dakle, njihovim pripadnicima, ideolozima i vođama, nije predstavljao problem to što su na delu ostataka te „neželjene prošlosti”, izuzetno dobro zarađivali. Kao reprezentativan primer plasiranja artefakata na crno tržište može se ukazati na činjenicu da je sa lokaliteta Nimrud odnet deo skulptura i reljefa kamionima pre nego što su ga pripadnici ID razorili. Kalha, tj. Nimrud je na meti pljačkaša bio još od početka juna 2014. godine kada je Islamska država zauzela Mosul i provinciju Niniva na severu Iraka. Kais Husein Rašid koji je u to vreme obavljao funkciju upravnika Državnog odeljenja za muzeje u Iraku, više puta je još sredinom 2014. godine isticao da borci ID motornim testerama skidaju male delove reljefa iz ruševina palate u Nimrudu koje zatim prodaju na crnom tržištu antikviteta. Iako se još uvek precizno ne zna koju količinu novca su ekstremisti zaradili na pljački i nelegalnoj prodaji arheološke baštine, prema izveštajima američkih obaveštajaca, te svote su bile zaista enormne budući da su ostaci materijalne baštine sa prostora Sirije i Iraka bukvalno preplavili crno tržište antikviteta i postizale zaista visoke cifre na crnom tržištu antikviteta.

Krajem jula 2014. godine nakon zauzimanja provincije Niniva od strane ID, u potpunosti je eksplozivom uništena džamija proroka Jone u Mosulu koja je sagrađena na mestu na kojem se prema predanju nalazio njegov grob. Džamija je bila mesto hodočašća muslimana, hrišćana i Jevreja. Razlog za razaranje ovog objekta koji je nekada bio nestorijansko-asirska crkva prema ekstremistima je bio taj što je „džamija postala mesto otpadništva, a ne molitve”. Džamija je bila locirana u kompleksu arheološkog lokaliteta Niniva na jednom od neistraženih brežuljaka, iznad dela delimično iskopane palate asirskog vladara Esarhadona koji je vladao u VII veku p. n. e. Odmah posle razaranja, pripadnici Islamske države su raskopali ovu lokaciju u potrazi za drevnim artefaktima čime su nepovratno uništili kulturne slojeve i time naneli nepopravljivu štetu.

Grad Tikrit, takođe je predstavljao metu islamista koji su u njemu u potpunosti uništili drevnu asirsku crkvu poznatu još kao ,,Zelena crkva” sagrađenu početkom VIII veka.

Početkom januara 2015. godine, Islamska država je u potpunosti spalila univerzitetsku biblioteku u Musulu koja je sadržala mnoštvo vrednih knjiga. Jedan dan ranije, pripadnici ID uništili su ogroman broj knjiga iz centralne biblioteke Mosula pri čemu su ostavili samo neke islamske tekstove. Takođe, u Mosulu je temeljno razrušena i grobnica čuvenog arapskog filozofa iz XII veka Ibna al-Athira.

Ipak, kulminacija razaranja usledila je krajem februara i početkom marta 2015. godine, kada su za svega nekoliko dana ekstremisti ID razorili najznačajnije arheološke lokalitete na prostoru provincije Niniva u Iraku koju su kontrolisali od njihove vojne ofanzive izvedene sredine 2014 godine. Tako su drevni asirski gradovi i neprocenjivi spomenici baštine čovečanstva Nimrud, Niniva i Dur Šarukin sa ostacima nekada velelepnih palata, biblioteka i zidina koji su u različitim periodima bili prestonice Staroasirskog, Srednjeasirskog i Novoasirskog carstva, pretrpeli do sada različite stepene razaranja. Zapravo, ostao je „pošteđen” samo Ašur, najstarija prestonica Asiraca imenovan po vrhovnom bogu asirskog panteona.

***

Enormna globalna i civilizacijska vrednost spomeničke baštine locirane na teritoriji današnjeg Iraka, odnosno na prostoru koje je obuhvatala drevna Mesopotamija, nameće potrebu za njenom višedimenzionalnom i potpunom zaštitom. Prostor Mesopotamije, odnosno današnjeg Iraka, argumentovano je označen kao „kolevka civilizacije” s obirom na to da je prostor međurečja iznedrio prve organizovane države, prvu administraciju, najstarije pismo, prvu organizovanu ekonomiju itd. Zapravo, Mesopotamija koja leži na prostoru današnjeg Iraka, predstavlja „prostor početka” na kome je registrovano ili čeka da bude otkriveno nekoliko desetina hiljada arheoloških lokaliteta iz različitih perioda, kao i značaja.

Arheološka baština ne predstavlja obnovljiv izvor, i kao takav, kada se jednom uništi zauvek je izgubljen. Izuzetna globalna važnost spomenika, muzeja i arheoloških lokaliteta na prostoru Iraka (drevne Mesopotamije) nameće obavezu svim narodima i vladama da je štite, s obzirom na to da se radi o nasleđu univerzalnog karaktera. Uostalom, bez negovanja memorije, koju između ostalih omogućavaju i konstruišu spomenici kulturne baštine, čovečanstvo kao kolektivitet i čovek kao individua, bili bi lišeni istorijske svesti dok bi čovek postao aistorijsko biće prepušteno haosu i lišeno orijentacije u sadašnjosti i budućnosti. Nesvesno ili svesno razaranje svakog spomenika znači smrtnu osudu celokupne civilizacije. Iako ovo zvuči kao vrednosni stav, prosto je nemoguće ostati ravnodušan prema sudbini spomenika kulture, tj. prema ugroženim lokacijama svetske baštine na prostoru Iraka koji su zauvek razoreni ponašanjem ljudi kakvo je karakteristično za neljudsko stanje tokom konflikata.

NAPOMENA: U tekstu su izneti lični stavovi autora.